Jeegaantu Imisa Midab Ayey Leedahay Hadii Laga Run Sheegayo (Taariikhda Jeegaanta Casriga ah) !!! W/q: Mr.Hamse Bashe (Wiyeer Yare)

Qormadan kooban waxaan u kala qaadayaa Saddex qaybood oo kala ah Q1aad: Jeegaanta Casriga ah ee maalmahan dambe hadal ahaynteedu ay baraha Bulshada iyo warbaahinta ku badantahay, waxaanan qaybtaas kaga hadlayaa Hordhaca hore ee qoramadan. Q2aad: Jeegaantu asal ahaan waxay tahay, waxay ka koobantahay iyo wakhhtiga ay sameysanto. Q3aad: Turxaan bixinta Jeegaantii la yaqaanay iyo Jeegaantan casriga ah iyada oo aan ku salaynaayo tirada midabada ay ka koobantahay iyo tiradda gobolada Somaliland ka koobantahay.

Afeef: “Inta aanan hoos ugu daadegin dulucda iyo ujeedada uu ciwaanka sare xambaarsanyahay iyo hordhaca oo ah qayb kamid ah sadexda qaybood ee aan kor kusoo sheegay, waxaan jecelaystay in aan ka afeefto in qoraalkani aanu ka hadlahayn cid gaar ah iyo shaqsiyaad, isla markaana uu ka madax banaan yahay qabyaalad iyo nin jecelaysi labadaba, keliya uu yahay iftiimin iyo falan-qayn, waxaanu bulshada iyo xukumadaba tusayaa sida saxda ah ee ay ahayd in loo isticmaalo eryga Jeegaan, qaybta hore ee qoraalkan waxaan kaga hadlayaa sida waxa ay tahay jeegaanta casriga ahi iyo sida magacu uu kusoo gaadhey dhegahayga aniga oo aan ku darahayn hal eray oo been ah”.

Codsi: “Waxaan qof kasta oo akhrisanaaya ka codsanayaa in aanu ku koobnaan akhrinta hal qormo qoraal oo kamid ah sadexda qaybood ee qormadani ka koobantahay, isla markaana akhristuhu uu sugo inta qoraalku ka dhamaystirmaayo, adiga oo heli doona qaybaha qormadani ka koobantahay isla maalinta ay kusoo gaadho, maalinta kale eek u xigta, waxaan sidaas u leeyahay in aanad ku degdegin fikir ama odhaah khaldan adiga oo aan ka sal gaadhin dulucda iyo ujeedada guud”.

Hordhac: Qaybta 1aad, Jeegaanta casriga ah “Ilaa lagasoo bilaabo labadii sano ee ugu dambeeyey mudo xileedkii Madaxweyne Axmed Maxamed Maxamuud Siilaanyo iyo maantadan aynu joogno oo uu dalka Madaxweyne ka yahay Muuse Biixi Cabdi, waxaa hadba dhegaha Bulshada iyo guud ahaan wadanka si aayar aayar ah ugu dhex faafayey hadal haynta eryga Jeegaan. Hadaba magac kasta iyo hal-kudhig kasta oo la bixiyaa waxa uu leeyahay macno guud oo uu xambaarsanayahay isla markaana ka dambeeya ujeedada loo bixiyey ama loo yidhi.

Erygan Jeegaantu, waxaa uu ku baxay kadib markii si kalsooni leh loo dhugtay hadalo wakhtigii ololaha ay warbaahinta isku marin jireen qaar kamid ah salaadiin kasoo kala jeeda deegaano bariga ka tirsan iyo deegaano galbeedka Somaliland ka tirsan, hadaladaasna waxaan ka xasuustaa “Abaalkii soo celiya hadii aad tihiin, kuwii aanu 8-sano kahor abaalka u galnay”, isku tuur tuurka hadalada noocan ahi waxay sii faafeen kadib markii Madaxweyne Muuse Biixi Cabdi ku guulaystay talada iyo kursiga dalka, waxayna noqodeen kuwo laga falciliyo, aakhirkiina waxaay warbaahintu soo bandhigtay in guusha Madaxweyne Muuse Biixi Cabdi helay ay ka timi isgaashaan buuraysi kayimi deegaanadii aan soo sheegay, iyada oo la yasay ama waxba kama jiraan lagasoo qaaday deegaanadii kale ee u codeeyey Xisbiga Kulmiye iyo Muuse Biixi, intaasi waa inta aan kala socoday iyo sida uu erygani kusoo gaadhey dhegahayga, sidoo kalena intii erygani kudhex faafayey bulshada waxaan usoo joogay in la yidhaahdo, calanka astaanta u ah Xisbiga Kulmiye wuxuu ka koobanyahay laba midab oo si isleeg ama isku-sar go’an u kala qaybsan, astaantaasina ay ka turjumayso isgaashaan buuraysi mudo badan ka dhexeeyey labada deegaan ee hadda loogusoo hal qabsado Magaca Jeegaan, is bahaysigaas oo kasoo bilaamaya ilaa wakhtigii Xisbiga la aasaasay iyada oo deegaankii sadexaad ee gacanta weyn kulahaa hirgelinta iyo guusha Kulmiye mudooyin badana, ugu dambeyntii la wiiqay, lagana saaray xisbiga, hore ayaan ugasoo afeeftay in waxan aan sheegayaa yihiin wixii aan ka maqlay eryga jeegaan, oo aanan ku darahayn hal eray oo been ah. Intaasi waa intii aan usoo joogay sanadadii ugu dambeeyey.

Iyada oo ay sidaas tahay, si aan wax uga ogaado asalkii hore ee magacan lugu dhejiyey dad kasoo kala jeeda bari iyo galbeed, waxaan helay qoraal kooban oo nin weriye ahi qoray kaas oo uu ku bilaabay in Somaliland markii ugu horeeysay ee Eryga Jeegaan laga maqlaa ay ahayd wakhtiyadii xornimo doonka, iyada oo wakhtigaas xisbiyadii jiray uu kamid ahaa xisbi la yidhaahdo NUF oo ay ku bahoobeen reero kasoo kala jeeda deegaanada Bariga qaar kamid ah iyo kuwa galbeedka qaar kamid ah, hadaba isagoo qoraalku dheeraa oo uu si faah-faahsan uga warmayo aasaaskii NUF iyo saami qaybsigii deegaanadii ku bahoobay, waxaan intaas ugasoo qaatay, halka asal ahaan Erygan maanta inbadan oo bulshada kamid ahi dhegahoodu maqlayaan uu ka yimi, waa sida aan u maqlay iyo baadhitaan labadaba aan ku helay.

Inta aanan hoos ugu daadegin ujeedada iyo dulucda qoraalkan kooban, aan soo qaato hadalo aan ka guntay Suldaanka guud ee beelaha Somaliland Suldaan Maxamed Suldaan Cabdiqaadir, oo isaga oo ka hadlaaya Eryga Jeegaan, sheegay in uu Madaxweyne Muuse Biixi kuyidhi “Muusoow jeegaanta baabii”, halka uu Muuse Biixi ugu jawaabe celiyey “Jeegaantu waatii Kursiga isaartay”. Hadalka suldaanku wuxuu noqoday kii aan ku baraarugey ee aan ku ogaaday in Magaca Jeegaantu uu yahay mid laga ogyahay Madaxtooyada ama qasriga dalka looga taliyo, oo keliya aanu ku koobnayn hadal haynta Bulshada rayidka ah”. Intaasi ha iga ahaato hordhac iyo fahan qaybta kowaad ee Jeegaanta casrigan……………………………….Lasoco Q2aad

Jeegaantu Imisa Midab Ayey Leedahay Hadii Laga Run Sheegayo (Taariikhda Jeegaanta Casriga ah) !!! Q2aad W/q: Mr.Hamse Bashe (Wiyeer Yare)

Inta aan bilaabin qaybta 2aad ee qoromo qoraalkan waxaan dib ugu yar noqonayaa  qaybtii hore, si aan idiinku iftiimiyo isticmaalka iyo hirgelinta jeegaanta casriga ah iyo asal ahaan nidaamkani halka uu kasoo jeedo, taariikhdiisa iyo sidii uu u hirgalay. “Markan waxaan ka hadlayaa aduun weynaha iyo jeegaanta casriga ah”

Jeegaanta: Aduunka markii ugu horeysay waxa eraygani ka hirgalay wadanka Maraykanka, wakhtigaas oo doorasho ka qabsoomaysay Maraykanka,  hadal haynta isbahaysiga jeegaanta (Rainbow coalition) waxa uu Maraykanka kasoo ifbaxay dabo-yaaqadii 1960 ilaa 1970-kii kaas oo ahaa keliya mid hadal hayn aan dhaafsiisnayn ama afka uun ku eekaa, gobolka Chicago ayaa noqoday kii ugu horeeyey ee laga maqlo isbahaysiga jeegaanta ama (Rainbow coalition) fikirka isbahaysigan jeegaantana waxaa lahaa nin la odhan jiray Fred Hampton, laakiin waxay soo shaac baxday 1984 wakhtigaas oo Maraykanku ku jiray Ololaha doorashada madaxtinimada,  isbahaysigii jeegaantuna wuxuu isku bedelay urur siyaasadeed kaas oo hogaamiye ka noqoday nin la yidhaah Jesse Jackson, ninkani waxa uu urur-siyaasadeedkiisii ku uruuriyey sida magaciisa ka muuqata, cid kasta oo Maraykan ah oo la faquuqo ama asal ahaan kasoo jeeda wadamo kale, waxaana kamid ahaa “Carabta Maraykanka ah, Aasiyaanka Maraykanka ah, Dhaladka Maraykanka ah, Afrikaanka Maraykanka ah, Hindida Maraykanka ah, Yuhuuda Maraykanka ah, Dadka la faquuqo, Beerlayda iyo Dadka jinsiyadahoodu isku midka yahay ee isku galmooda”, isbahaysigoodaasina waxa uu noqoday mid arimo siyaasadeed u samaysmay, xoog iyo awoodna waxay ku yeesheen guud ahaan Maraykanka, Urursiyaasadeedkii Isbahaysiga Jeegaantu (Rainbow coalition party) wuxuu xafiisyo ka furtay dhamaan Gobolada waaweyn ee Maraykanka, wuxuuna noqoday mid u dagaalama dhamaan baahiyihiin ay ka cabanayeen kuwaas ku bahoobay, oo ay kamid ahaayeen “ Dhaqaalah, waxbarashada, shaqo-la’aanta, hooyooyinka shaqeeya, beeraha iyo faqrinimada iyo dhamaan kaabayaasha nolosha oo dhan”.

Aniga oo aan aad ugu dheeranahayn, asal ahaan isbahaysiga ama isgaashaan buuraysiga jeegaantu sidii uu u shaqeeyey, gebo-gebadii ururkii jeegaantii maraykanku (Rainbow coalition), waxa uu helay codkii ugu badnaa ee dadkii isbahaystay, wuxuuna ku guulaystay maamulka dalkaas Maraykanka, sanadadii is xig xigay ilaa 2001 wuxuu helaayey deeqo lacageed oo qiyaas ahaan gaadheysa 1 billion oo doolar, isla sanadkaasna waxay fureen jaamacadii ugu horeysay oo loogu talo galay dadka ku abtirsada “Isbahaysiga jeegaanta”, Jamacadaas oo lugu barto daryeelka caafimaadka, wuxuuna yeeshay laamo kala duwan sida “La-dagaalanka Maandooriya, Heshiisiinta Falastin iyo Israail, iyo qaybo kale oo badan”.

 Qaybtii hore ee qormo qoraalkana waxaan kusheegay sidii Isbahaysiga jeegaantu uu Somaliland uga bilaabmay iyo aasaaskiisa cidii lahayd, kaas oo bilaabay wakhtigii xornimo-doonka.

Hadba su’aasha isweydiinta mudan ayaa ah, Maxay ku kala duwanyihiin Jeegaanta maanta ka jirta Somaliland iyo jeegaantii ka hirgashay Maraykanku?.  Taasi way fududahay, aan isbarbar dhig ku sameeyo.

1.Jeegaanta Maraykanka: Isbahaysiga jeegaanta ah ee ka hirgashay maraykanku waxay noqotay mid ku faaftay dhamaan gobolada dalkaasi, waxaana kujiray dhamaan qaybaha kala-duwan ee dadka kunool Maraykanka, waxay noqotay jeegaan kulmisa ama xubin ay ka noqodaan tiro badan oo qaybaha kala duwan ee bulshada ra’yidka ah, 1984 jeegaanta maraykanku waxay heshay aqlabiyadii ugu badnayad, wakhtigaasna tirada dadka Maraykanku waxay marayeen 238 Milyan.

2.Jeegaanta Somaliland: Isbahaysiga jeegaanta Somaliland waa mid iska dhaaf gobolada Somaliland-ne, aan wada-gaadhin hal gobol oo dalka kamid ah, waxaa ku bahoobay laba reer oo kala dega darafyada Somaliland “Bari iyo galbeed”, qaabka shaqo iyo isbahaysi ee jeegaanta Somaliland way ka duwantahay tii Maraykanka oo Midaysay in kabadan 150 milyan oo qof, halka ta Somaliland ay buuq iyo hadalo xanaf leh ka dhex abuurtay 4 Milyan oo keliya, isla markaasna midayn kari weyday 6 gobol oo keliya.

Intaas aan kagasoo gudbo, taariikhdaas aan jecelaystay in aad ila fahanteen, aniga oo uga jeeday in ay jiraan Dalal waaweyn oo ku liibaanay kuna horumaray, magacan maanta inbadan oo bulshadeena ahi dhibsanayaan maqalkiisa, laakiin waa markii ay dalalkaasi ka run sheegeen jeegaanta oo asalkeeduba aan ka koobnayn 2 midab ee ka kooban tiro badan oo midabo ah…………………………….Lasoco Q3aad

Mahadsanid

Wa-bilaahi Tawfiiq

Saxafi /Qoraa Madax banaan.

Mr.Hamse Bashe (Wiyeer-yare)

E-mail: Xamse18@gmail.com

Www.facebook.com/wiyeeer

Www.wiyeeryare.blogspot.com

Hargeysa/Somaliland